«انْ احْسَنْتُم احْسَنْتُم لِانْفُسِكُمْ وَانْ اسَأتُم فَلَها» «1»


اين آيه از كتاب خدا، در شان زنى شرور نزول يافته است، كه طرح ماجراى آن بى‏تناسب نيست:
زنى بود از يهود، و با مسلمانان در خشم. و همسايه‏اى داشته از ياران نبى مكرم، و بس با مكرمت و بزرگوار. و خاركن بود. كارش نيز اين بود كه هر بامداد راهى صحرا مى‏شد، و با تيشه‏اى كه داشت هيزم‏ها را جدا مى‏ساخت، و آنگاه بر دوش مى‏گرفت، و به دروازه شهر مى‏آمد، و مى‏فروخت. و از اين راه امرار معاش مى‏كرد.
اين زن شرير شبى حلوا ساخت، و آن را با زهر درآميخت. و هنگام صبح بر سر راه مرد خاركن درآمد و از نذرى بودن آن گفت، و به وى سپرد. و مرد خاركن نيز گرفت و با خود برد. و در صحرا كار خود را شروع كرد. تا آن كه روز به نيمه آمد.
وضو ساخت. خواست به نماز بايستد كه سوارى خسته از راه رسيد. او را به حلوا تعارف كرد. و مرد سوار نيز اندكى از آن خورد. و ناگاه لرزيد. و از پس افتاد. و مُرد.
خاركن، به تكاپو افتاد. چند نفرى از دور ديد. آنها را صدا كرد. آمدند. و از مردن سوار خبر داد. نمى‏شناختند. او را شتابان به شهر آوردند. و برابر مسجد مدينه جنازه‏اش را بر خاك نهادند، و هر كسى كه مى‏آمد و مى‏ديد نمى‏شناخت. جبرئيل فرود آمد و پيامبر را گفت: اين، فرزند همان زنى است كه در همسايگى يكى از ياران شماست، و نشانى را داد. و درست نشانى همان زنى بود كه حلوا را ساخته بود!
و آنگاه جبرئيل فرمود: پيامبر! با مردم بگوى كه آنچه مى‏كنند با خود مى‏كنند. و سپس اين آيه را برخواند:
«انْ احْسَنْتُم احْسَنْتُم لِانْفُسِكُمْ وَانْ اسَأتُم فَلَها» مينديش در حق مردم بدى‏
كه آرى بلا بر سر خويشتن‏
نبينى كه رنج فراوان كشد
كه چاهى كند بهر من چاه كن‏
به آخر چو چَه را به پايان بَرَد
وى اندر تكِ چاه بينى نه من‏ 2

(1) اسراء/ 7.
(2) ابن يمين، متوفى 769.